De Belgische atletiekwereld werd op amper twee maand tijd evenveel keer opgeschrikt. Bij twee jonge topatleten, Thomas Van Der Plaetsen en Tarik Moukrime, werd teelbalkanker gediagnosticeerd. Tweemaal werd de tumor in een vroeg stadium ontdekt, beide atleten gingen intussen al onder het mes en kregen hun dosis chemotherapie. Zijn deze twee ontdekkingen op korte tijd een (bijzonder) ongelukkig toeval of is er meer aan de hand? Wij grasduinden in de medische literatuur.
Bekenden met teelbalkanker
Verschillende bekende personen kregen de ongelukkige diagnose van teelbalkanker al te horen van hun dokter. (Voormalig) wielerkoning Lance Armstrong is ongetwijfeld de meest bekende, maar ook Scott Hamilton, een Olympische gouden medaillist in het figuurschaatsen en comedyacteur Tom Green hebben geleden aan de aandoening. Niet alleen meerkamper Thomas Van Der Plaetsen en 1500m-loper Tarik Moukrime zijn trouwens bekende gevallen in de atletiekwereld, want ook de Amerikaan Steve Scott, één van de grootste atleten op de mijl aller tijden, kreeg de diagnose op 38-jarige leeftijd.
Is het zo dat er opvallend veel teelbalkankers bij sporters worden ontdekt? Of komen deze tumoren bij jonge sportievelingen gewoon sneller aan het licht én in de openbaarheid? Denk maar aan Thomas Van Der Plaetsen die op een dopingcontrole zelfs positief testte op het vermeende gebruik van hCG, één van de tumormerkers bij teelbalkanker. Bovendien zijn sporters over het algemeen veel met hun (gezonde en ongezonde) lichaam bezig en worden ze van nabij opgevolgd door verschillende medische disciplines. Tumoren in een vroeg stadium worden er allicht veel sneller opgemerkt. En toch, toch is er mogelijks meer aan de hand…
First, the facts
Teelbalkanker is een relatief vaak voorkomende aandoening. Het is wereldwijd de 16e vaakst gestelde kankerdiagnose. In 2010 kregen in Vlaanderen 165 mannen te horen dat ze een tumor van de teelbal hadden. Bijna 90% van de diagnoses worden gesteld bij mannen jonger dan 50 jaar, wat eerder zeldzaam is bij tumoren. Verder opvallend is dat de overlevings- en genezingskansen bij teelbalkanker hoger dan 95% liggen. “Amper” 5 Vlaamse mannen verloren in 2010 het leven ten gevolge van een (uitgezaaide) testistumor. Ook voor uitgezaaide tumoren liggen de genezingskansen boven de 80%. Voor solide tumoren zijn dat de meest succesvolle cijfers in de oncologie.
Sporten = (on)gezond?
Al in 2000, viel het onderzoekers op dat de diagnose van teelbalkanker nogal vaak bij relatief jonge sportievelingen werd gesteld. Vorsers vergeleken daarop meer dan 200 mannen met teelbalkanker met controlepatiënten. Uit hun onderzoek bleek dat de kankerpatiënten in hun jeugd heel wat meer aan intensieve sportbeoefening deden. Meer dan vijfmaal per week sporten in de tienerjaren zou het risico zomaar even 2.5x groter maken ten opzichte van mannen die zich minder dan driemaal per maand in het zweet werkten.
Die opvallende vaststellingen hebben verschillende onderzoekers sindsdien proberen te bevestigen. Een gelijkaardige studie met 500 patiënten kon in 2008 echter geen duidelijk verband vinden. Een studie met bijna 400 patiënten in 2009 vond dan weer dat paardrijden en worstelen met een (heel licht) verlaagd risico gepaard ging, hoewel voetbal en basketbal een (heel licht) verhoogd risico op teelbalkanker met zich meebrachten.
Het was wachten tot 2010 toen Noorse onderzoekers zich stortten op de gegevens van zomaar even 3428 Noorse topatleten. In de lijn van de verwachtingen, vonden zij dat topsporters over het algemeen een lager risico hadden op kanker. Vooral long-, bloed- en lymfeklierkankers kwamen opvallend minder voor bij de atleten. De onderzoekers concludeerden echter dat dit kankerverlagend effect eerder te wijten was aan een gezonde levensstijl (bijvoorbeeld niet roken), eerder dan aan het sporten op zich. Er waren twee grote uitzonderingen op dit kankerverlagend effect. Hevige sportbeoefening op lange termijn deed het risico op schildklierkanker bij vrouwen immers driemaal toenemen. En… ook voor teelbalkanker werd bij uithoudingssporten een 2.42x groter risico gevonden (1.54x voor alle sporten).
Voorlopig tast de medische wereld in het duister naar de oorzaak van dit verhoogde risico op teelbalkanker. Ook de Noorse onderzoekers braken er zich het hoofd over. Er werd steeds een grote factor aan trauma’s of blessures toebedeeld, maar bij de Noorse studie was geen enkele van de teelbalkankergevallen een gevolg daarvan. Ook cryptorchidie (het niet indalen van de teelballen) of hernia’s van de lies zijn voorbeschikkende factoren, maar ook deze kwamen niet méér voor bij de sporters. De intensieve sportbeoefening in de adolescentenjaren (zoals al gevonden bij de studie in 2000) was de enige risicofactor die verhoogd bleek.
En nu?
Sporters zijn gezonder, gelukkiger en leven langer dan hun niet-sportende medemensen. Dat is al langer geweten en elke logisch redenerende ziel zal zich bij die stelling aansluiten. Toch is het opvallend dat tot op heden geen enkel onderzoek kon aantonen dat deze effecten een gevolg waren van het sporten op zich, eerder dan de levensstijl die erbij hoort. Ook voor het kankerverlagend effect van sporten blijkt hetzelfde waar (zie hierboven).
Voor onder andere teelbalkanker zijn allicht toch nog andere factoren in het spel. Blijkbaar is intensief sporten in de tienerjaren – via een voorlopig onopgehelderd mechanisme – verantwoordelijk voor een lichte stijging in het vóórkomen ervan. Er moet daarbij natuurlijk rekening gehouden worden met de absolute cijfers. Een verdubbeling van het risico op teelbalkanker bij intensieve sporters mag dan wel opvallend zijn, het absolute risico blijft bijzonder laag (van 0.4% naar 0.6-1%).
Het mag duidelijk zijn dat er in elk geval geen reden is om het sporten te laten voor het eventuele licht verhoogde risico op bepaalde aandoeningen. Geniet daarom ook alsjeblieft met volle teugen van je training deze avond en weet dat alles met mate uiteraard nog steeds het beste is. Op jullie gezondheid!
Dit artikel verscheen naar aanleiding van het ontdekken van teelbalkanker bij meerkamper Thomas Van Der Plaetsen en 1500m-loper Tarik Moukrime. Wij wensen beide atleten en hun vrienden en familie nogmaals het allerbeste toe en hopen op een vlot, volledig en spoedig herstel.
